Geruismakend

Het aardige van filmbeeld is dat je het manipuleren kunt...
De Duitse filmserie Holocaust deed een paar jaar geleden Duitsland opschrikken van eigen oorlogsverleden. Lieve vaders en ooms die bij de wreedheden van de oorlog betrokken bleken? Soms kunnen films mensen de schellen van de ogen doen vallen. En natuurlijk zijn er altijd mensen die de schellen maar het liefst weer opzet alsof het een lieve zonnebril is die de gelaatstrekken nog beter uit doet komen.
Een en ander heeft zich indertijd voltrokken rond de televisieserie Holocaust, die duidelijk maakte dat Duitsland om een stuk van het verleden niet heen kon. Datzelfde is nu het geval in Israël, waar de televisieserie Tekuma voor opschudding heeft gezorgd. Hij handelt over het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk.
Tot tweemaal toe, zijn de Palestijnen voor de Israëli's gevlucht: in '48 en in '67. Zo'n 750.000 Palestijnen verlieten huis en haard, en mochten er van de joden niet terugkeren, zodat de Palestijnen precies zoals de joden ten tijde van de Romeinse keizer Vespacianus (omstreeks 70 na Chr.) in een "verstrooiing" terecht zijn gekomen. Zij woonden sindsdien over de aarde verspreid en waren hun eigen land kwijt..Tegenwoordig bestaan er zowel een joodse als een Palestijnse Diaspora. Maar van dat laatste wil men in Israël niet weten. Men maakt zich er zelfs met een Jantje van Leiden van af door te stellen: veel joden zijn uit andere Middellandse Zeelanden naar de nieuwe staat Israël teruggekeerd, daarom moeten die landen maar Palestijnse vluchtelingen (Arabieren) ontvangen.
Dankzij de televisie-serie is Israël met de neus op de feiten gedrukt. Wat is de oorzaak van dat massale vluchten van Palestijnen geweest?. Oorlogsgeweld, de geruchten erover en de angst ervoor. Een Israëlische medeverantwoordelijkheid voor de oplossing van het vraagstuk kan dan eigenlijk niet langer worden ontkend. Er is toen haat gezaaid. Dus Israël kan er op rekenen dat men eerder of later storm zal moeten oogsten. Dat is een hele schok voor wie dat nooit wilde weten. 't Menselijk leed dat je anderen aandeed, terwijl je vond dat het alleen maar jou overkwam.
Onder de makers van de film Tekuma enkele historici, sinds kort in Israël en daarbuiten "De Nieuwe Historici" worden genoemd. Onder hen Bennie Morris, onlangs in Nederland. Omdat de film zo geruismakend is, werd hij als een nieuwe Leibovitz aangekondigd, als opvolger van de man die waarschuwde dat Isra‰l fascisto‹de werd.
Die grote filosoof overleed onlangs en het zou dus mooi zijn als Israël weer een wijsgeer van een dergelijke signatuur kreeg. Maar op dit moment en vermoedelijk ook later gaat de vergelijking volledig mank omdat Bennie Morris zichzelf Zionist noemt en geen centimeter Israëlische grond aan Palestijnen wil afstaan.
Dat was dus even schrikken van deze Israëlische geleerde die een beschrijving had meegekregen alsof hij een en al oor was voor het Palestijnse leed. Helaas! Veel meer leek Bennie Morris op de historicist Von Ranke die geschiedenis (= geschiedschrijving) definieerde als een beschrijving van 'wie es eigentlich gewesen ist'. Zo'n precisie-pietlut die details afstoft, al heeft dat uiteraard ook zijn nut. De Duitse geschiedschrijver kon zich eind vorige eeuw met de geschiedenis bezighouden zonder ooit een grote lijn te zien. Zo had Morris zich dan met een enkele anderen beziggehouden met de vraag die menig Israëli al zo lang koesterde "Hebben Arabische leiders de Palestijnse bevolking aangespoord tot vluchten?" en: "Hebben Israëlische presidenten en/of generaals bevel gegeven de bevolking te verjagen". Op beide vragen is het antwoord van Morris ontkennend. Het is niet het geval. Als de bevolking vluchtte, dan was dat vanwege het oorlogsgeweld. De bronnen die de makers van Tekuma konden raadplegen waren pas recent vrijgegeven: deze militaire gegevens waren tot nu toe geheim.
Andere conclusie van Morris, maar het kwam de generaals en ook de eerste president Ben Goerion wel goed uit dat de Palestijnen verdwenen waren. Er kwam een verbod op terugkeer, en honderden dorpen werden met de grond gelijk gemaakt.
Suffe conclusies - want ik kan ze niet anders noemen - kunnen de pil wel vergulden, maar de waarheid niet veranderen. De vraag is nu hoe lang en hoe hard de film werkt, want een mentaliteitsverandering is bitter nodig. Vermoedelijk alleen al omdat de Israëli's dergelijke gebeurtenissen maar liever helemaal willen vergeten. Er is wel eens door iemand gezegd: het collectieve Israëlische geheugen heeft jaren gedaan alsof het vroegere mandaatgebied Palestina een onbevolkt gebied was. Het lag bij wijze van spreken klaar om ontgonnen te worden. En die enkele Arabier die er dan woonde was toch maar een vijand, dus een boef of een terrorist.
Maar nu is er de film Tekuma en het dringt tot de mensen door dat er bombardementen zijn geweest en slachtpartijen. In Ha'aretz van 3 april 1998, (gematigd Israëlisch Weekblad) schrijft Arie Caspi dat de joden een selectief geheugen hebben voor het verleden. Ze onthouden wat hen is aangedaan, maar hebben geen benul van de prijs die de Palestijnen betalen. Slechts een enkeling weet dat "since the onset of The Intifada" voor iedere jood die gedood werd vijf Palestijnen werden gedood door joden.
Tot een mentaliteitsverandering heeft de ruisprent voorlopig nog niet geleid. Tachtig percent van de bevolking is nog steeds voor vrede en voortzetting van het vredesproces zonder dat ze bereid zijn er iets voor op te offeren.
Kortom, men is weinig verder dan mompelen: "Oorlog willen we niet". Maar vrede is een gevecht dat allerminst simpeler is dan oorlog. Vrede maken doe je zelf.
Moge deze film een bijdrage vormen aan het inzicht van Israëli in de problematieken waar ook zij deel van uitmaken.

Sonja van Wier, december 1998

 
_____
menu | dDH