Macbeth, een moordenaar?

Een 'oude' tekst wordt nieuw
De titel 'Mácbèth Móórdenáár' klinkt als de kreet: 'Johnson Moordenaar', die jongeren riepen tijdens de Anti-Vietnam demonstraties.
Zijn Macbeth en Johnson 'moordenaars'? Hoe zet de jeugdtheatergroep Teneeter de tragedie Macbeth van Shakespeare uit 1606 op het toneel?

Om Shakespeares tekst dichter bij het jeugdige publiek te brengen schreef Imme Dros een kortere, maar heldere tekst. Deze geldt niet als vertaald, maar als hertaald. En is ook voor ouderen interessant. Teneeter speelt dit stuk op boeiende en enthousiaste wijze, de spelers betrekken hun publiek direct bij het theatrale gebeuren. Kostuums, decor, muziek, alles is uniek! Echt een 'nee' tegen vastgelopen the-ja-ter.

Toneelaankleding en personages in Mácbèth Móórdenáár
De talrijke speelplaatsen die bij Shakespeare vermeld staan, zoals de heide, het slot en het slagveld, zijn teruggebracht tot slechts één ruimte. Deze bestaat uit drie praktikabels. Op het verhoogde middenpodium ligt een rode loper die de suggestie wekt naar de ingang van het kasteel te leiden. Op ieder van de zijn niveaus staat een fauteuil met een telefoon erop. Het zwarte raffiagordijn sluit het voortoneel af. Daarachter gebeurt van alles: de oorlog, een feest enz.
De personages zijn hier van dertig teruggebracht tot twaalf en daarmee ook de weloverwogen kostuums. Macbeth draagt, tot hij de macht in handen heeft, een bijna slordig, alledaags pak. Duncan, als goedmoedig, hartelijk vorst, is evenals Macduff gestoken in een Schots kostuum. Lady M. (LM) draagt een zwarte, doorzichtige japon waarover één parelketting, later drie snoeren. Lady Macduff is voornaam in haar zwarte, geklede toilet. Ross, de reporter in historisch kostuum, heeft een pruik op. De spoken zijn gehuld in witte tule.

Korte inhoud van Mácbèth Móórdenáár
De generaals Macbeth en Banquo hebben de veldslag voor Koning Duncan gewonnen. Macbeth wordt bevorderd tot graaf. Tevreden is hij niet. Maar dan voorspellen heksen hem dat hij koning zal worden. En... dat Banquo de stamvader wordt van het koningsgeslacht.
LM speelt als zij dit hoort op Macbeth's eerzucht in. Omdat zij feitelijk rechten op de kroon heeft, dringt zij er op aan Duncan te vermoorden. Die avond zal de koning bij hen logeren. Macbeth voert een korte gewetensstrijd, maar stemt in met het plan. Na deze moord wordt Banquo, maar niet zijn zoon, in opdracht van Macbeth door een huurmoordenaar gedood. Op het 'kroningsfeest' meent de door angst bezeten Macbeth de geest van Banquo te zien. LM stuurt daarom de gasten weg. Ook LM raakt buiten zinnen. Zij sterft in deze voorstelling aan een overdosis pillen.
Macbeth, bang voor Macduff's aanval, doodt diens vrouw en kinderen. Hij acht zich onoverwinnelijk, ondanks de voorspellingen. Maar het noodlot slaat toe: hij wordt verslagen en gedood door Macduff. Ross heeft het laatste woord: 'Macbeth is dood.[...] / Lang leve Malcolm, Duncan's zoon!'

'Mácbèth Móórdenáár' roept vragen op
De toneelkunstenaars van Teneeter hebben nu eens een spektakel, dan weer een fee‰riek schouwspel, tragische of tere scènes op het toneel gezet.De toeschouwers worden, zoals aan het begin overdonderd door oorlogsgeweld. Berichten door mobilofoons, walkie-talkies zijn nog niet weg of de spoken, gehuld in witte wolken, jagen Macbeth schrik aan. De spanning ontlaadt zich regelmatig. Bijvoorbeeld als koning Duncan Schotse dansjes op muziek en zang ten uitvoer brengt. Er zijn angstig-verstilde momenten, als Macbeth en LM na de dood op Duncan elkaars handen en gelaat wassen, terwijl het bonken (van hun hart?, van Banquo?) steeds sterker wordt. Beklemmend is het verschijning van Banquo's geest, de verdwazing van Macbeth en LM en de dood van LM.
Macbeth kan een herinnering oproepen aan Richard III (zie Vredeskoerier maart 1998). Deze was echter reeds koning en vermoordde al zijn kroonpretendenten. De wereld was voor Macbeth een nachtmerrie. Hij werd door angst en door machtsdrift overmeesterd. Dat bracht hem steeds verder van zijn liefde voor zijn vrouw en dichter bij zijn ondergang. Doodsangst had hem in zijn macht en moorden was zijn noodlot. Hij was/is als de mens die geen weerstand kan bieden, geen 'neen' kan zeggen mee-heult in de weg naar geweld. Hij is de antipode van Antigone, die wel 'Neen' durfde te zeggen. De voorstelling confronteert ons met onszelf: onze angsten, ons machtsvertoon en onze onmacht. Met de politiek die angst oproept, onderdrukking veroorzaakt en geweld hanteert.

Na de voorstelling van Macbeth in Nijmegen stonden groepjes mensen te discussiëren over deze vragen. Ook over Macbeth, die had gedroomd van een schitterend koningsschap, maar die verviel in de zwaarste misdaden. Inderdaad: Macbeth was en is een móórdenáár, nog steeds, in een wereld die uit zijn voegen gelicht is.

Els Wiertz-Boudewijn (Gendt), mei 1998

 
_____
menu | dDH