'De Minnaar' en 'De Dienstlift'

van Harold Pinter

September 1999: Het theaterseizoen 19992000 begint. Wie toneel zoekt dat midden in onze wereld staat, vindt dat in ieder geval bij Teneeter in Nijmegen. De Minnaar (The Lover 1963) en De Dienstlift (The Dumb Waiter 1959) beide van Harold Pinter (* 1930) openden voor ons het nieuwe theaterseizoen. Over deze stukken, de schrijver en de thema's gaat het hier.

De Minnaar
De met veel wit gemeubileerde, moderne doorzonwoning van de tien jaar getrouwde vrouw (Maureen Touwenaar) en man (Menno van Beekum) ZOU het beeld van een "modern" huwelijk kunnen zijn. Vóór de man vertrekt, vraagt hij:" Komt je minnaar vanmiddag?" "Ja", antwoordt zij koel.
Alleen gebleven maakt zij zich sexy op en speelt met de daarna verschijnende "minnaar" een liefdesspel. In hem herkennen we als toeschouwers al gauw haar eigen man."Komisch" zouden we dit deel kunnen noemen, maar "stroef en wrang" het deel als de gelieven 's avonds bij elkaar zitten. In de zaal werd er niet meer zoveel gelachen. Waarschijnlijk riep de spannende avondscène bij velen vragen op.

De Dienstlift
Kort gezegd gaat De Dienstlift over moordenaars die op instructies wachten om de zoveelste moord uit te voeren.. Nu dus meer over deze belangwekkende voorstelling.
Het toneel is veranderd in een souterrain, zonder ramen. De sfeer is somber en grijs, donker en luguber. Tegen de achterwand staan twee bedden. Links en rechts daarvan is een deur. In de hoek blijkt later een dienstlift te zitten, die met een harde klap op en neer gaat en waar bestellingen via een briefje opgegeven worden. Daarnaast hangt een spreekbuis.
De oudste gangster, Ben, ligt op het keurige bed, een beeld van zijn schijnbare rust ,de krant te lezen. Gus, zijn onrustige compagnon, verzint van alles. Hij heeft het over het meisje dat hij doden moest en is vreselijk bang en nerveus. Er worden anoniem bestellingen opgegeven. Maar ze hebben zelf bijna niets te eten. De angst van de mannen stijgt. Zij sturen het weinige dat ze hebben naar boven. Voor hun geldt: bevel is bevel.
In de "stiltes", die de auteur voorschrijft, stijgt de spanning tot een hoogtepunt. Dan komt het moment dat zij zich klaar moeten maken voor de moord op een mens die zij niet kennen. Gun blijft vragen stellen. Dan staan ze klaar, in uniform en met de revolver in de hand. Als Gus plotseling door de linkerdeur verdwijnt, ontvangt Ben via de spreekbuis hevelen en antwoordt: "In orde." Hij roept: "Gus". Stilte... Dan, na lange stilte, staat Gus in de deuropening: zonder uniform, verdwaasd, wankelend, met hangende armen. Stilte. Ben en Gus staan oog in oog. Einde.

Ik was vooral geschokt door dit einde en wist: Deze voorstelling vraagt vanwege tekst, regie en spel grote aandacht. Daarom ging ik mij verdiepen in Pinter en zijn tijd, werk en thematiek.

Harold Pinter in zijn tijd
Harold Pinter, zoon van, uit OostEuropa geëmigreerde joden, groeide op in de arbeiderswijk van EastLonden, werd in de oorlog gescheiden van zijn ouders, deed al op de Middelbare School aan toneel en ging na enkele jaren toneelacademie schrijven en akteren. Hij weigerde op morele gronden in militaire dienst te gaan, moest zijn beslissing in twee rechtszittingen verdedigen en boete betalen. Volgens zijn biograaf, Michael Billington is Pinter altijd een politiek kunstenaar geweest, ook in zijn vroege gezinsdrama's. Zijn afkeer van fascisme, dat in Engeland na 1945 al gauw de kop opstak, wordt in zijn stukken vaak in de verschijning van een indringer verbeeld. In zijn werk vinden we als thema's afkeer van geweld en van angst. Deze in het algemeen en in de persoon van een geweldpleger, indringer en mysterieuze buitenstaander. Pinter behoort echter niet tot de Absurdisten (zoals Becket en Ionesco),die de zinloosheid van het bestaan wilden onthullen. Volgens mij was en is het doel van Pinter oog in oog te treden met het overal aanwezige geweld en zijn afschuw hiervan tot uitdrukking te brengen in taal en beelden van onze tijd.

De thematiek in De dienstlift
De belangrijkste thema's in De Dienstlift zijn mijns inziens:
afkeer van geweld en van het "bevel is bevel"
angst die op maatschappelijk onrecht gebaseerd is;
bedreiging door indringers, die terreur uitoefenen.

Door het lezen, zien en bespreken van De Dienstlift heb ik grote bewondering gekregen voor allen die deze voorstelling (onder leiding van . Arjo Vief) tot stand gebracht hebben.

Dit is toneel van onze tijd.

Els WiertzBoudewijn (Gendt)

 
_____
menu | dDH