theater voor vrede
'Voor het donker wordt'
In het oog springend theater voor jongeren, maar ook voor ouderen
Liesbeth Colthof verrast al twintig jaar niet alleen jongeren, maar ook ouderen met de voorstellingen van haar originele politieke jeugdtheatergroep 'Huis aan de Amstel'. Klassieke teksten, zoals 'Hamlet', 'Jeanne d'Arc', 'Peer Gynt' beleefden een revival bij jong en oud. Evenals sprookjes, ridderromans en verhalen over kinderen, meest met gewelddadige situaties, zoals: 'Hans en Grietje', 'Koning Arthur' en 'Heb je mijn kleine jongen niet gezien?'.
Jonge kinderen genoten, omdat zij het leuk vonden, volwassenen herkenden de klassieke thema's, werden ontroerd en beleefden eigen situaties. Mijn achtjarige kleinzoon en ik waren in 1990 vrolijk en ondersteboven van 'Iphigeneia, Koningskind', dat Liesbeth bij Teneeter geregisseerd had. Terecht werd zij in 1999 als theatermaakster voor haar uitgebreide oeuvre bekroond. Ook haar moderne teksten en opvoeringen ontroeren en stemmen tot nadenken.In 2001-2002 kunt U gaan zien: 'De dag dat mijn broer niet thuiskwam', dat over Palestijnse kinderen gaat en 'Voor het donker wordt'. Het laatste stuk dat hieronder besproken wordt, is dit jaar als één der beste stukken uit Nederland en Vlaanderen gekozen. Toen de aanslagen in New York en Washington plaatsvonden, beleefde het publiek deze voorstelling als aangrijpend actueel.
Angst
Na de kaartjescontrole stonden we bij de ingang van de kleine zaal in de Schouwburg in Arnhem ineens oog in oog met een skinhead, c.q. neo-nazi. Zijn loerende blik drukte een en al agressie uit, evenals zijn uiterlijk: kale kop, zwart ruig windjack en dito broek en schoenen. Deze 'tekens' lieten alvast zien dat het stuk over angst zou gaan, angst van hem en van degenen die hij benaderde. Angst voor zijn vader beheerste het leven van de jongen vanwege de lijfstraffen. Daarna was hij doodsbang voor zwarten en buitenlanders die hem zouden vermoorden. Hij raakte in de ban van fascisten. Angst sloeg om in agressie, die hem nog steeds gevangen houdt en hem noodlottig zal worden. Hij wordt één van hen, raakt gewond, wordt gevangengezet en moet zich onder behandeling stellen van 'de psychiater', die hem, dus ook naamloos, psychisch gaat begeleiden. Daarmee begint de voorstelling.De psychiater is jood. Zijn familie is in Auschwitz omgekomen. Door een toeval bleven hij en zijn moeder gespaard, maar hij kan zich niet losmaken van de vreselijke herinneringen aan het lijden van zijn familie. Dit staat vaak het contact met zijn pupil in de weg, zodat hij ongewild het vertrouwen verspeelt, bang voor de jongen wordt en agressief reageert. Ook de psychiater wordt, al is dit op een ander vlak, gehinderd door angst.
De voorstelling
Het toneel laat een grote ruimte zien: deels studie-, deels behandelkamer. De glazen wanden zijn met wit papier beplakt. Daarop schrijft de psychiater met grote, duidelijke letters: 'Voor het donker wordt'. De jongen die zich niet zo goed in woorden kan uitdrukken, stormt met een blik verf en een kwast het toneel op en schildert de wanden vol met prikkeldraad, als teken van zijn angst. Daarna zal hij tijdens de contacten met de psychiater ook honden, een (zijn?) meisje schilderen, om daarna even langs haar buik te strijken. Later, in conflict met de psychiater schildert hij met rode verf de contouren van een vrouw, gaat dan terug naar zijn 'vrienden' en schildert een hakenkruis op zijn arm. Hij wordt steeds agressiever, scheurt het papier van de wanden en schreeuwt dat anderen (buitenlanders, joden enz.) alles weghalen.De blinde vlek
De afstand tussen jood en nazi wordt groter, zelfs vijandiger. Terwijl de psychiater zich moed inspreekt met het schilderen van de uitspraak van Primo Levi: 'Is dit een mens?', ziet de jongen de werkelijkheid helemaal niet meer, betrekt de kinderen van de psychiater in zijn dreigementen om hun schedeltjes met een dikke honkbalknuppel in te slaan. Tenslotte wisselt de jongen van plaats met de psychiater, wiens oog door Auschwitz verblind wordt. De tweespalt wordt ieder ogenblik, iedere dag grimmiger. De jongen is vastgelopen in eigen vijandschap, de psychiater in onbegrip vanwege zijn verleden. Beiden zijn bezeten door angst, zelfs 'Voor het donker wordt'.Wat een prachtige voorstelling en hoe schitterend gespeeld.
Liesbeth, ga door met zulk prachtig toneel. Mensen, ga allemaal kijken voordat het donker wordt.Els Wiertz-Boudewijn (Gendt)
Foto: Sanne Peper
'Voor het donker wordt'. Tekst: Niklas Rádström; regie: Liesbeth Colthof; spel: Roel Adam, Peter van Heeringen. Verder: medewerkers voor techniek, educatie, vormgeving, enz.. Het stuk komt volgend jaar opnieuw op de speellijst. Info: 020-6229328.