theater voor vrede
De Bartelomeusnacht uit 1572 als theater in 2001
De Engelse dramaschrijver Christopher Marlowe (1564-1593), tijdgenoot van Shakespeare, schreef, naast 'The Jew of Malta' en 'Doctor Faustus', tussen 1566 en 1592 het in fragmenten overgeleverde drama 'The Massacre at Paris' (De Slachting in Parijs of De Bloedbruiloft). In dit als een requiem gebrachte stuk wordt getoond hoe mensen gebruik maken van religieuze motieven om hun streven naar macht te camoufleren. We zien hoe de personages zeggen op te komen voor de vrijheid van het ware geloof - in dit geval het katholicisme - maar de vreselijkste misdaden begaan om hun eigen macht uit te breiden.Toneelgroep Amsterdam (TA) laat ons dit beleven in 'The Massacre at Paris'. Volgens de regisseur, Ivo van Hove, geeft dit stuk een genadeloze analyse van de macht en laat het zien hoe streven naar macht door religieuze motieven gerechtvaardigd wordt. Hafid Bouazza vertaalde en bewerkte het stuk van Marlowe. Jan Versweyveld, de vaste vormgever van Ivo van Hove, regelde de originele en soms overdadige muziek van Harry de Wit en gaf de kleurrijke en betekenisvoile kostuums van Walter Beirendonck hun plaats. De acteurs van TA spelen boven alle lof verheven.
De voorstelling
Er zal een bruiloft plaats vinden, tussen de koning van Navarra (later Henri IV van Frankrijk), zoon van de oude protestantse koningin van Frankrijk, en Margret, dochter van de katholieke Catherine de Medici. Deze steunt de Hertog de Guise, een fanatieke katholieke schurk die de absolute macht nastreeft en in de Bartelomeusnacht, tijdens de zogeheten Bloedbruiloft, duizenden protestanten de dood laat vinden. Aan het begin van de voorstelling voelen we de dreiging, als de katholieke Catherine over de komende ceremonie terloops zegt: 'die ik in bloed zal laten eindigen'. Dit stuk uit de periode van de Renaissance, dat nu in de eenentwintigste eeuw gespeeld wordt, zal iedereen boeien door de aangrijpende inhoud, in een (mijns inziens soms té barokke) poëtische taal en met fantastische kleuren en geluiden.Nog voordat 'The Massacre' begint krijgt de toeschouwer veel te zien. De achterwand van het grote toneel is oranje-rood gekleurd. Daartegen steken orgelpijpen en kerkklokken af, waaronder tijdens enkele scènes lichtjes branden. Soms klinkt er zoetgevooisde, maar dan weer -afhankelijk van de gebeurtenissen- keiharde orgelmuziek, die samengaat met knalharde geluiden. Vaak, naar gelang de gebeurtenissen en stemmingen, is er een gewijde sfeer. Maar dan weer, tijdens de bloedbruiloft, davert klokgelui dat De Guise met volle slagen produceert. Harry de Wit brengt, springend op het houten toetsenbord en met handen en voeten de hogere klanken aandrijvend, de beangstigende sfeer van het Inferno van de bloedbruiloft tot uitdrukking. Maar tegelijk ook het geweld van onze tijd. Het kwam mij voor dat hier gepoogd werd door middel van metafysische wreedheid de toeschouwer de gruwelen van gewelddadig optreden te laten voelen. (Voor ingewijden: 'naar Artaud', toneelleider en -vernieuwer).
Even belangrijk als de muziek zijn de kleuren die naar de positie van de personages gekozen zijn. De dames zijn van hun middel af ingepast in grote, zwarte, rose of oranje gekleurde ballonnen. Rose voor Marguerite en Charles de IX, koning van Frankrijk, die een middenpositie probeerde in te nemen. Daartussen detoneren Catherine en De Guise in oranje. Diens vrouw daarentegen in teer en ijl wit. Hun kind zien we in "haar" ballon geboren worden. Zachtblauw is Henri III van Anjou. Het vermaaksjonkje, Taleus, dat een slim of sluw verzoenend rolletje speelt, lijkt het meest op een groengeschubde vis, die overal tussendoor kan glijden.
Merkwaardig is dat er in 'The Massacre' dat toch gaat over macht, geweld, wreedheid en godsdienstwaanzin geen bloed vloeit. Volgens Ivo van Hove heeft Marlowe in 'The Massacre at Paris' de apocalyps op maatschappelijk en menselijk vlak beschreven. De mens, niet God, wordt aansprakelijk gesteld voor alle misdaden die mensen tegenover elkaar en in de oorlog begaan. Religie was, volgens Van Hove hier een dekmantel voor oorzaken van geweld. En ook voor oorzaken op politiek gebied?
Het prachtige spel en de indringende vragen zullen misschien niet onmiddellijk bij de toeschouwers overkomen. Daarom zal ook dit stuk, (denk aan: 'India Song' en 'Caligula') langere tijd op het programma genomen moeten worden om tot roem te geraken. In september volgen er reprises van dit schitterende stuk met prachtig spel van onder andere Kitty Courbois, Roos Ouwehand, Titus Muizelaar, Lineke Rijxman, Ina van Faassen, Hugo Koolschijn, Joop Admiraal en vele anderen.
Els Wiertz-Boudewijn (Gendt)
September 27, 28, 29, Amsterdam, Stadsschouwburg, 020-6242311
November 14, Leeuwarden, Stadsschouwburg De Harmonie, 058-2330233; 15, 16, Groningen, Stadsschouwburg, 050- 3125645; 20, Breda, Chassé Theater, 076-5303132; 21, Tilburg, Schouwburg, 013-5432220; 22, 23, 24, Brussel, Kaaitheater-Luna, 0032-22015959