11-4-2017 Religies hebben iets dubbels. Niet alleen dat ze vaak overkomen als regelgevende instituten, maar zij tevens in de kern een mystieke zaak zijn, dus iets zoals innerlijke kracht gevende verbinding met het Mysterie geven. Maar voorts ook dat zij in de praktijk zowel een werktuig ten goede als ook ten kwade blijken.

Het christendom noemt zich zo een vredesreligie, maar staat ook bekend om haar 'kruistochten en bloedige vervolging van 'ketters' of kent de leer van de 'Rechtvaardige Oorlog' met regels, waarin oorlog niet beslist uitgesloten behoefde te worden. Heel wat vorsten beriepen zich er op, indien ze meenden ten strijde te moeten trekken, hun zaak mooi voorstellend en zich rechtvaardigend met 'echt niet anders te kunnen'. President Bush sr. deed dat nog recent, toen hij militair ingreep in Irak, dat Koeweit binnenviel. Trump deed dat niet, toen hij Assad 'strafte' voor diens recente let wel vemeende gifgasaanvallen, maar als leider van een christelijke machtsnatie gaf hij zichzelf het recht die militaire 'afstraffende' interventie te mogen doen.

Islamitische regels inzake oorlog en conflict

Zien we in de islam iets analoogs, nu al sinds nine-eleven jihadisten met hun aanslagen op onschuldigen en ook president Erdogan voor zijn gevangen zetten van journalisten e.a., zich mede beroepen op de islam? Allereerst: Nederland moet en zal waarschijnlijk binnenkort excuses maken aan Turkije voor gemaakte fouten in R'dam bij het consulaat jegens ministers met een diplomatiek paspoort. Maar wat we toen helaas over ons heen kregen, waren o.a. onjuiste aantijgingen over 'Sebrenica' en indirecte bedreigingen als: 'Als jullie zo doorgaan, zal geen Europeaan waar ook ter wereld veilig over straat kunnen'. Reden na te gaan, hoe men in de islam tegen vormen van geweld, ook de verbale, aankijkt. Bekend is dat nine-eleven en publieke onthoofding van James Foley en anderen door IS van gezaghebbende islamitische zijde is afgewezen als 'in strijd met de principes van de Koran en de traditie van de Profeet.'

Islam bleek in de geschiedenis net als het christendom ook een werktuig zowel ten goede als ten kwade. Zij noemt zich een vredesreligie, maar ziet ook oorlog als een 'uitzondering'. Voorts springen 7 islamitische regels in het oog:

1. Verklaren van oorlog is niet toegestaan aan kleinere groepen.

2. Een wapenstilstand moet gerespecteerd.

3. Krijgsgevangenen doden is verboden.

4. Wat 'me' is aangedaan, mag ik niet overdragen aan een ander ter wrake; schuld is iets persoonlijks.

5. Alleen de rechter bepaalt schuld en straf.

6. Onschuldigen bij conflicten schade toebrengen is taboe.

7. Gelovigen volgen altijd het concept van de 'Middenweg' (Sirat-al-Moestaquiem) en vermijden dus 'schadelijk extremisme en fanatisme, zowel in daden en woorden als ook via gevoelens en gedachten'.

'Dit niet de juiste taal'

De IS-jihadisten treden deze regels met voeten, ook al beroepen zij zich voor het doden wel op citaten uit de Koran, zoals: 'Dood hen waar je hen ook tegenkomt' (Koran 2:191). Maar islamgeleerden betogen, dat die tekst alleen van toepassing is op een speciale historische situatie. Los daarvan blijft niettemin het beeld overeind dat de jihadisten handelen in tegenspraak met de islam. Geldt dat ook voor Erdogan? Ik denk het, ook als het gaat om de islamitische regel 'onberispelijk te zijn in woorden', voorkomend in de 'Middenweg'. Turkse moskeekoepels in Nederland omschreven onlangs (23-3) diens provocatieve de ander zwartmakende uitspraken als 'niet de juiste taal van een president'. Ik voeg toe zeker niet de taal van een religieuze en islamitisch zich noemende president.

Onschuldigen beschadigen

Taal en beleid van Erdogan sporen weinig met genoemde islamitische leer in zeven punten, inclusief de Middenweg. Zeker niet met regel 4, 5 en 6, als we kijken naar de manier waarop na juli '16 werd gereageerd met 'zuivering' van rechters, journalisten en leraren uit de op vrede en dienst gerichte gülenistische Hizmetbeweging. Minister Süleyman meldde, dat er 113.000 van hen zijn aangehouden, waarvan er nu nog 47.000 vast zitten (Leids Dagblad 4-4-17).Het AKPA bewind heeft met die 'zuivering', die al gauw ook naar Koerden en anderen is uitgebreid, heel wat onschuldigen beschadigd, iets wat dus in strijd is met de islam. Ja ook het mensen willekeurig beschuldigen van 'terrorisme', o.a. als ze zeggen een neestemmer te zullen zijn op 16 april. Te meer omdat de 'noodtoestand' in Turkije nog steeds van kracht is, de trias politica nauwelijks meer geldt, er althans geen onafhankelijke rechter meer is, ja alles in handen van het bewind lijkt. Een bewind dat zelfs bankrekeningen van Nederlandse Turken bij Bank Asya blokkeert en hen zo ernstig dupeert. Democratie in Turkije is versmald tot 'mogen stemmen van het volk'. Autocratie was er vaker, maar altijd dan ook met verzet van islamzijde. Mogelijk reden voor Turkse Nederlanders, - me even in hun positie verplaatsend -, om bij het uitbrengen van hun stem16 april te bedenken, dat het recente beleid van Erdogan niet alleen strijdig is met democratie, maar in wezen ook met de islam. Geldt dat ook niet voor het Turkse nationalisme, dat door hem e.a. mede door het referendum tot over de grenzen zo sterk wordt gevoed? Einstein noemde nationalisme eens de mazelen van de mensheid, mede omdat dat zo vaak leidt tot conflict en oorlog. Zeker als het vermengd wordt met religie, iets wat we helaas ook bij de christenheid. Religie kan wel positieve waarden uitstralen, maar is in de kern geen politieke maar een innerlijke zaak is. Nationalisme met een islamitisch sausje, zoals nu in Turkije en ver over haar grenzen wordt gepusht, is de valkuil, waarin religie, ook het christendom, maar al te vaak viel. Een extra reden voor een nee-stem op 16 april, lijkt me.

Dr. Hans Feddema

Antropoloog, voorheen universitair docent VU, historicus en essayist

Auteur: Dr. Hans Feddema